Κοινότητα, οικογένεια, σύνδεση… πώς τα δέντρα μπορούν να αποτελέσουν μοντέλο για έναν νέο τρόπο ζωής
Άρθρο της Suzanne Simard, 21 Μαρτίου 2022
Η Suzanne Simard είναι καθηγήτρια δασολογίας και επιστημών διατήρησης βιοποικιλότητας στο Πανεπιστήμιο της British Columbia, και συγγραφέας του βιβλίου Finding the Mother Tree.
~~
Όταν περπατάς στο δάσος, ανάπνευσε τον καθαρό αέρα και παρατήρησε πόση ενέργεια νιώθεις. Το οξυγόνο που μπαίνει στους πνεύμονές σου έχει παραχθεί από τη φωτοσύνθεση, τη διαδικασία με την οποία τα φυτά μετατρέπουν το φως σε χημική ενέργεια, απορροφώντας ταυτόχρονα διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Η υγρασία που ψυχραίνει τον αέρα έρχεται από την αναπνοή των φύλλων, που απορροφούν νερό από το χώμα μέσω των ριζών τους. Και το γλυκό άρωμα που σε ευχαριστεί είναι ένα μείγμα πτητικών οργανικών ενώσεων που έχουν εξελιχθεί για να προσελκύουν επικονιαστές και να αποκρούουν φυτοφάγα ζώα. Τώρα κοίτα με προσοχή γύρω σου και θα διαπιστώσεις ότι τα δέντρα δεν είναι μόνα. Υπάρχουν φυτά στο έδαφος, μανιτάρια και πουλιά.
Τα δέντρα ζουν μέσα σε μια ορχήστρα οργανισμών, που δουλεύουν όλοι σε αρμονία. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι τα δέντρα βρίσκονται σε διαρκή επικοινωνία το ένα με το άλλο μέσω ενός υπόγειου βιολογικού νευρωνικού δικτύου φτιαγμένου από μυκορριζικούς μύκητες. Οι μύκητες αναπτύσσονται στις άκρες των ριζών των δέντρων και τους προσφέρουν θρεπτικά συστατικά και νερό με αντάλλαγμα φωτοσυνθετική ενέργεια. Οι μύκητες αυτοί συνδέουν τα δέντρα – ίδιου ή και διαφορετικού είδους – σε ένα απέραντο μυκηλιακό πλέγμα. Μέσω μυκητιακών ενώσεων, ανταλλάσσονται πόροι και η κοινότητα αναπτύσσεται. Κάποια από τα στοιχεία που μεταδίδονται δρουν ως σήματα στρες ή άμυνας, βοηθώντας την ενίσχυση της ανοσίας ενάντια σε παράσιτα-εισβολείς, ενώ άλλα προειδοποιητικά σήματα μεταδίδονται επίσης από δέντρο σε δέντρο μέσω του αέρα.
Τα μεγάλα δέντρα προσέχουν τα μικρά χαρίζοντας δέματα τροφής και πληροφοριών, λειτουργώντας σαν “δέντρα μητέρες”. Η επιβίωση των δενδρυλλίων ενισχύεται σημαντικά όταν υπάρχουν δέντρα μητέρες κοντά, και το πλεονέκτημα αυτό μεταδίδεται ανά τις γενιές. Όταν τα αρχαία δέντρα πλησιάζουν τον θάνατο, τα δίνουν όλα, παράγοντας την τελευταία σοδειά κουκουναριών και σπόρων και μεταδίδοντας ακόμα πιο πολλά σήματα που ενισχύουν την ανοσία στα νεαρά δέντρα.
Με αυτή τη νέα κατανόηση, δεν φαίνεται το δάσος διαφορετικό ξαφνικά; Σαν μια κοινωνία; Όχι απλά μια συλλογή μεμονωμένων δέντρων, όπως την είχαν φανταστεί οι πρώιμοι δασολόγοι, αλλά συνδεδεμένα, συνεργατικά. Ένα αυτο-οργανωμένο, ανθεκτικό οικοσύστημα. Σε αυτά τα δάση είναι που αναπτύσσονται τα πουλιά και τα θηλαστικά, φυλάσσονται τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, και καθαρίζεται το νερό. Εκεί είναι και που οι άνθρωποι αισθάνονται πιο υγιείς.
Η σημασία της σύνδεσης στη φύση είναι νέα στη δυτική επιστήμη, αλλά είναι κάτι που οι αυτόχθονες λαοί γνωρίζουν εδώ και καιρό. Τα τμήματα της ανθρωπότητας που έχουν ξεχάσει τα μαθήματα του δάσους πρέπει να ξεκινήσουν να τα ξαναμαθαίνουν. Ο Subiyay, ένας γέροντας της φυλής Skokomish από την περιοχή κοντά στο Seattle, έγραψε ότι ο τρόπος με τον οποίο συνεργάζονται τα δέντρα, τα ζώα και οι μύκητες “αποτυπώνει μια σημαντική διδασκαλία για την οικοδόμηση συμμαχιών, την κοινοτική δύναμη, την ποικιλομορφία και τους ρόλους που έχει κάθε μέλος στον ιστό ολόκληρης της κοινότητας”.
Οι τρόποι που οι αυτόχθονες βλέπουν τον κόσμο ως συνδεδεμένο, ότι είμαστε όλοι ένα, ενσωματώνουν την ευθύνη για τη φροντίδα της Μητέρας Γης. Μας συμβουλεύουν να αντιμετωπίζουμε όλα τα πλάσματα ως συγγενείς. Οι αυτόχθονες λαοί της British Columbia φρόντιζαν τους πληθυσμούς του σολομού πιάνοντας μόνο τους σολομούς που χρειάζονταν, επιστρέφοντας τα υπολείμματα των ψαριών στα ρέματα και τα δάση και επιτρέποντας στις μεγάλες γόνιμες μητέρες να αναπαραχθούν με ηρεμία. Αυτή η αρχαία ιχθυοκαλλιέργεια ήταν ανανεώσιμη. Μόλις οι μητέρες γεννούσαν τα αυγά τους και πέθαιναν, οι αρκούδες και οι λύκοι μετέφεραν τα κουφάρια στο δάσος, όπου η αποσυντιθέμενη σάρκα τροφοδοτούσε τα δέντρα. Τα δέντρα, γεμάτα με άζωτο σολομού, τροφοδοτούσαν στη συνέχεια τα ρέματα, εμπλουτίζοντας τους τόπους αναπαραγωγής και τελικά τρέφοντας τους ανθρώπους. Οι σημερινές πρακτικές ιχθυοκαλλιέργειας είναι εκμεταλλευτικές, μειώνοντας τους πληθυσμούς σε ένα κλάσμα εκείνων της προαποικιακής εποχής.
Όμως, τα δάση που βρίσκονται ακόμα υπό την προστασία των αυτοχθόνων λαών, παραμένουν υγιή και με μεγάλη βιοποικιλότητα. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, οι αυτόχθονες λαοί αποτελούν 5% του παγκόσμιου πληθυσμού ενώ προστατεύουν 80% της εναπομείνασας βιοποικιλότητας του κόσμου και 50% όλων των ακέραιων δασών. Τα αυτόχθονα δάση αποτελούν επίσης τις μεγαλύτερες χερσαίες αποθήκες διοξειδίου του άνθρακα. Η υλοτομία είναι επιλεκτική, αφήνοντας τα δέντρα μητέρες να θρέψουν το δάσος. Καθώς ήταν οι αρχικοί προστάτες της γης, οι αυτόχθονες λαοί διατηρούν καίρια αρχαία γνώση και εμπειρία στο πώς να διατηρήσουν τα δάση και πώς να ανανεώσουν εκείνα που έχουν καταστραφεί.
Πάρε άλλη μια ανάσα από τον αέρα του δάσους. Κάτι σκοτεινό παραμονεύει. Στέκεσαι σε ένα βιομηχανικό ξέφωτο, ένα μέρος όπου η γη έχει απογυμνωθεί εντελώς από τα παλιά δέντρα, οι μεγάλες μητέρες έχουν σταλεί για ξυλεία. Όχι μόνο δεν υπάρχουν φύλλα που να δεσμεύουν τον άνθρακα, αλλά η απογυμνωμένη γη εκπέμπει αέρια του θερμοκηπίου από το εκτεθειμένο χώμα.
Παρατηρείς ότι κάποια από τα φυτεμένα δέντρα στο ξέφωτό σου πεθαίνουν, καθώς δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την αυξημένη θερμότητα και ξηρασία. Καπνός υψώνεται στην πλαγιά του λόφου, χωρίς πλούσια φυτά ή φυλλοβόλα δέντρα για να σβήσουν τις φλόγες. Η πυρκαγιά εξαπλώνεται στο επόμενο ξέφωτο, και στο επόμενο, μέχρι που εκατομμύρια στρέμματα καίγονται. Μια πόλη καίγεται ολοσχερώς. Χωρίς τα δέντρα, το έδαφος παρασύρεται από τις φθινοπωρινές βροχές, οι πόλεις που βρίσκονται πιο κάτω πλημμυρίζουν και άνθρωποι και ζώα πεθαίνουν ή εκτοπίζονται κατά χιλιάδες. Αυτό μπορεί να ακούγεται σαν δυστοπικό σενάριο, αλλά συνέβη ακριβώς έτσι στη British Columbia, όπου ζω, το 2021.
Τα δάση μας εκπέμπουν συναγερμό. Στη British Columbia μόνο το 3% των παλιών δασών παραμένουν. Με τον τωρινό ρυθμό υλοτομίας, θα εξαφανιστούν σε μερικά χρόνια. Το σχέδιο είναι όλα τα παλιά δάση έξω από τις προστατευόμενες περιοχές να μετατραπούν σε βιομηχανικές φυτείες, που θα μεγαλώνουν για περίπου 60 χρόνια πριν κοπούν. Τα άλλα μεγάλα παγκόσμια δάση – στον Αμαζόνιο, το Κονγκό, το Βόρνεο, την Ινδονησία, τον Καναδά, τη Ρωσία – απειλούνται επίσης πολύ σοβαρά.
Δεν χρειάζεται να είναι έτσι. Είμαστε ικανοί να γίνουμε καλύτεροι προστάτες της φύσης, έχοντας σαν οδηγό την αρμονική λειτουργία του φυσικού δάσους.
Το πρώτο βήμα είναι να επανασυνδεθούμε με τη φύση, βλέποντας τους εαυτούς μας ως συνεργάτες, όχι κυρίαρχους, και εκπληρώνοντας τις ευθύνες μας να προσέχουμε ο ένας τον άλλο, τους μη-ανθρώπινους συγγενείς μας, και τον πλανήτη. Μόλις δούμε τους εαυτούς μας ως αλληλοεξαρτώμενους με τα δέντρα και τις αρκούδες, θα είναι πιο εύκολο να σταματήσουμε την εκμετάλλευση.
Δεύτερον, πρέπει να σταματήσουμε να μετατρέπουμε τα φυσικά δάση σε βιομηχανικές φυτείες ή καλλιεργήσιμη γη και να απαιτήσουμε οι υπάρχουσες φυτείες να αφεθούν να επιστρέψουν στη φυσική τους κατάσταση. Μια φυτεία έχει τόση βιοποικιλότητα και αποθηκεύει τόσο διοξείδιο του άνθρακα όσο ένα μονοποικιλιακό χωράφι με σιτάρι. Η υπόσχεση που έγινε στο Cop26 να σταματήσει η παγκόσμια αποψίλωση των δασών έως το 2030 είναι ένα καλό πρώτο βήμα – αλλά η υπόσχεση πρέπει να συμπεριλάβει και την παύση των πρακτικών βιομηχανικής ξυλείας. Μια κοινωνία που θέλει φτηνά πράγματα πρέπει να κατανοήσει ότι αυτό έχει κόστος για τη ζωή στη Γη.
Τρίτον, χρειαζόμαστε πολιτικές για το κλίμα που να δίνουν τόση έμφαση στην προστασία των δασικών δεξαμενών άνθρακα και στην πρόληψη των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την υλοτομία, όση και στην πρόληψη των εκπομπών ορυκτών καυσίμων. Οι εκπομπές από τις δεξαμενές των δασών που πεθαίνουν ξεπερνούν όλους τους τομείς στη British Columbia, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, και επιτείνουν τον κλιματικό κίνδυνο.
Ο Subiyay δήλωσε: “Μαζί είμαστε ισχυρότεροι”. Ας ακούσουμε τη σοφία του και ας μάθουμε από τα δέντρα μητέρες, εξασφαλίζοντας ότι οι νέοι μας θα ζήσουν μια καλή ζωή αναβιώνοντας τη φύση που τους περιβάλλει.