Άρθρο της Helen Briggs
Δεν υπάρχουν απλές λύσεις σε περίπλοκα προβλήματα όπως είναι η κλιματική αλλαγή. Αλλά έχουν υπάρξει φορές στο παρελθόν όπου ο κόσμος συνεργάστηκε για να προσπαθήσει να διορθώσει μια περιβαλλοντική κρίση.
Πώς αντιμετωπίσαμε την όξινη βροχή, για παράδειγμα, ή την τρύπα του όζοντος; Υπάρχουν μαθήματα εκεί για να καταπιαστούμε με το μεγαλύτερο πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη;
Δεκαετίες του 1970, ’80 και ’90: Όξινη βροχή
Είμαστε στη δεκαετία του 1980 και τα ψάρια εξαφανίζονται στα ποτάμια σε όλη τη Σκανδιναβία. Δέντρα σε κάποια σημεία των δασών χάνουν τα φύλλα τους, ενώ στη Βόρεια Αμερική κάποιες λίμνες είναι πια τόσο άδειες από έμψυχα όντα που τα νερά τους παίρνουν ένα αλλόκοτο διαφανές μπλε χρώμα.
Η αιτία: σύννεφα διοξειδίου του θείου από μονάδες παραγωγές ενέργειας που καίνε άνθρακα ταξιδεύουν μεγάλες αποστάσεις στην ατμόσφαιρα και πέφτουν πίσω στη γη με τη μορφή όξινης βροχής.
“Τη δεκαετία του ‘80, το μήνυμα ουσιαστικά ήταν ότι αυτό ήταν το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα όλων των εποχών,” δήλωσε ο Peringe Grennfelt, Σουηδός επιστήμονας που έπαιξε κεντρικό ρόλο στην ανάδειξη των κινδύνων της όξινης βροχής.
Τα πρωτοσέλιδα που προειδοποιούσαν για τους κινδύνους της όξινης βροχής ήταν συνηθισμένα. Για χρόνια υπήρχε συγκάλυψη, άρνηση και διπλωματικές αντιπαραθέσεις, άλλα από τη στιγμή που η επιστήμη τοποθετήθηκε πέρα από κάθε αμφιβολία, οι εκκλήσεις για δράση αυξήθηκαν κατά πολύ. Αυτό οδήγησε σε διεθνείς συμφωνίες για τον περιορισμό των ρύπων από την καύση ορυκτών καυσίμων που οξινίζουν τη βροχή.
Οι τροποποιήσεις του νόμου για τον καθαρό αέρα (Clean Air Act) στις ΗΠΑ οδήγησαν στην ανάπτυξη ενός συστήματος ανώτατων ορίων και εμπορίου, δίνοντας κίνητρο στις εταιρείες να μειώσουν τις εκπομπές θείου και αζώτου και να εμπορεύονται τυχόν υπερβάλλοντα δικαιώματα. Κάθε χρόνο, το ανώτατο όριο μειώνονταν μέχρι να μειωθούν δραματικά οι εκπομπές.
Δούλεψε λοιπόν; Η όξινη βροχή αποτελεί κατά πολύ ένα πρόβλημα του παρελθόντος στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, αν και παραμένει πρόβλημα σε άλλες περιοχές, ειδικά στην Ασία.
Παρόλα αυτά, ο Καναδός επιστήμονας John Smol, που ήταν νεαρός ερευνητής τη δεκαετία του 1980, λέει ότι η όξινη βροχή αποτέλεσε “success story” με πολλούς τρόπους, αποδεικνύοντας ότι οι χώρες μπορούν να συνεργαστούν για να αντιμετωπίσουν ένα διεθνές πρόβλημα. “Αν δεν βάλεις τιμή στη ρύπανση, οι άνθρωποι θα ρυπαίνουν. Αυτό είναι κάτι που σίγουρα μάθαμε,” δήλωσε.
Δεκαετία του 1980: Η τρύπα του όζοντος
Το 1985, τα πρωτοσέλιδα μιλούσαν για άλλο ένα απειλητικό περιβαλλοντικό πρόβλημα. Επιστήμονες από το British Antarctic Survey (BAS) – Βρετανικό Ινστιτούτο για την Έρευνα στην Ανταρκτική ενημέρωσαν τον κόσμο για μια μεγάλη και αυξανόμενη τρύπα στη στιβάδα του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική. Δημιουργήθηκε λόγω των χλωροφθορανθράκων – αέρια του θερμοκηπίου γνωστά και ως CFCs – οι οποίοι χρησιμοποιούνταν τότε σε αεροζόλ και ψυκτικά μέσα.
“Ξαφνικά κάνει ένα “μπουμ” και μειώνεται πάρα πολύ γρήγορα,” δήλωσε η επιστήμονας του BAS Anna Jones, αναφερόμενη στη δραματική αραίωση της ζώνης αερίου που προσταστεύει τον πλανήτη από βλαβερές υπεριώδεις ακτίνες.
Το όζον πάνω από την Ανταρκτική είχε αρχίσει να μειώνεται από τη δεκαετία του 1970, αλλά η είδηση ότι η τρύπα τώρα κάλυπτε ολόκληρη την ήπειρο της Ανταρκτικής προκάλεσε συναγερμό σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 1987, ηγέτες του κόσμου υπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, μια συνθήκη-ορόσημο που αναγνωρίστηκε ως η πιο επιτυχημένη περιβαλλοντική συνθήκη όλων των εποχών.
Οι χημικές ουσίες επιβλαβείς προς το όζον καταργήθηκαν σταδιακά, και η βιομηχανία στράφηκε σε συσκευασίες αεροζόλ χωρίς CFC, ελκυστικές για τους πράσινους καταναλωτές. “Ήταν ένα παγκόσμιο πρόβλημα, αλλά η βιομηχανία, οι επιστήμονες, και οι νομοθέτες συνεργάστηκαν,” δήλωσε η Dr Jones.
“Έδρασαν γρήγορα: έδρασαν με έναν μηχανισμό που επέτρεψε τη συνεχή αυστηροποίηση αυτού του πρωτοκόλλου. Είναι ένα πολύ σημαντικό πρότυπο για το πώς μπορούμε να βρούμε λύσεις.”
Παρά την επιτυχία του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, υπήρξαν και αναποδιές. Ανακαλύφθηκε ότι οι υδροφθοράνθρακες (HFC) που εξελίχθηκαν ως εναλλακτικές στα βλαβερά προς το όζον χημικά, είναι ισχυρά αέρια του θερμοκηπίου.
Υπήρξε επίσης μια μυστηριώδης αύξηση των CFC που εντοπίστηκε στην Κίνα. Και οι δύο παράγοντες οδήγησαν σε περαιτέρω δράσεις. Παρότι η τρύπα του όζοντος είναι “στο δρόμο της ανάκαμψης”, τα βλαβερά προς το όζον χημικά μένουν στην ατμόσφαιρα για πολύ καιρό, κάτι που σημαίνει ότι η αποκατάσταση είναι μια μακριά και αργή διαδικασία.
Δεκαετίες του 1920 έως 2020: Βενζίνη με μόλυβδο
Για δεκαετίες χρησιμοποιούσαμε βενζίνη με μόλυβδο ως καύσιμο – καθώς οι εταιρίες πρόσθεταν μόλυβδο για να βοηθήσουν τη βενζίνη να καίει πιο αποτελεσματικά. Η βενζίνη με μόλυβδο απελευθερώνει σωματίδια μολύβδου στις εξατμίσεις των οχημάτων τα οποία εισπνέονται και μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα υγείας όπως καρδιακές προσβολές, εγκεφαλικά και διαταραχή της πνευματικής ανάπτυξης στα παιδιά.
Μετά από μακριά μάχη μεταξύ επιστημόνων, ρυθμιστικών αρχών και βιομηχανίας, προέκυψε συναίνεση σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία και οι πλούσιες χώρες απαγόρευσαν τη βενζίνη με μόλυβδο από τη δεκαετία του 1980 και μετά.
Όμως η χρήση συνεχίστηκε στις αναπτυσσόμενες χώρες, λόγω του ότι το καύσιμο παράγεται πιο φτηνά σε σχέση με την αμόλυβδη. Μετά από μια παρατεταμένη καμπάνια από ΜΚΟ, βιομηχανικές ομάδες και κυβερνήσεις, υπό την ηγεσία του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP), μόλις πριν λίγους μήνες χρησιμοποιήθηκε για τελευταία φορά βενζίνη με μόλυβδο σε αυτοκίνητο.
Και παρότι ο κόσμος έχει επίσημα εξαλείψει τα καύσιμα με μόλυβδο, η ρύπανση από μόλυβδο παραμένει στο περιβάλλον στη σκόνη και το χώμα, όπου μπορεί να επιμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Μαθήματα για την κλιματική αλλαγή;
Με την κλιματική αλλαγή να κυριαρχεί στην ατζέντα των ειδήσεων, ακούμε πολύ λίγα πια για κρίσεις όπως η τρύπα του όζοντος. Ωστόσο, υπάρχουν παραλληλισμοί μεταξύ αυτών των κρίσεων και της μνημειώδους κρίσης που είναι η κλιματική αλλαγή.
Για πολύ καιρό, η όξινη βροχή αποτελούσε πηγή διεθνούς αντιπαράθεσης, με κάποιους να αρνούνται ακόμα και την ίδια την ύπαρξή της και τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων να εναντιώνεται στους περιβαλλοντολόγους. Μήπως σας ακούγεται γνώριμο αυτό;
Σύμφωνα με τον καθηγητή Smol, οι συζητήσεις και αντιπαραθέσεις για την όξινη βροχή αποτέλεσαν προεργασία για τα πιο περίπλοκα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής. “Το πρώτο που έμαθα ήταν ότι έπρεπε να επικοινωνήσουμε αποτελεσματικά τα αποτελέσματα των ερευνών μας, όχι μόνο σε άλλους επιστήμονες αλλά σε νομοθέτες και το ευρύ κοινό,” δήλωσε.
“Αν υπάρχει κενό πληροφόρησης, θα συμπληρωθεί αμέσως από ομάδες με συμφέροντα.”
Ο καθηγητής Smol λέει ότι η κατάσταση είναι ακόμα πιο περίπλοκη σήμερα, με την ανάπτυξη των κοινωνικών δικτύων και το εύρος της παραπληροφόρησης.
Όσον αφορά τη διεθνή ώθηση για την εξάλειψη των καυσίμων με μόλυβδο, ο Rob de Jong, επικεφαλής της μονάδας βιώσιμης κινητικότητας της UNEP, δήλωσε ότι ένα κεντρικό συμπέρασμα ήταν η αξία μιας αρμονικής προσέγγισης. “Ολόκληρη η εκστρατεία για τη βενζίνη με μόλυβδο επένδυσε κατά πολύ στην ευαισθητοποίηση του κοινού, στις κοινωνικές δράσεις, στην εστίαση στον αντίκτυπο που έχει το καύσιμο αυτό στα παιδιά.”
Και τα βήματα που έκανε η διεθνής κοινότητα για τη μείωση των χημικών που βλάπτουν το όζον έδειξαν – σε μικρότερη κλίμακα – το είδος συνεργασίας που θα χρειαστεί για να αντιμετωπιστεί ο θερμαινόμενος πλανήτης.
“Το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής είναι πολύ πιο περίπλοκο για να λυθεί σε σχέση με το πρόβλημα του όζοντος γιατί δεν έχουμε άμεσες εναλλακτικές στα ορυκτά καύσιμα όπως είχαμε για τα CFC,” δήλωσε η Dr Jones. “Όμως, αυτό δεν είναι λόγος για να μην κάνουμε κάτι – το πρόβλημα είναι πολύ σημαντικό, πολύ μεγάλο και πρέπει να αρχίσουν να κάνουν πράγματα.”
“Όταν η βιομηχανία και οι κυβερνήσεις συνεργάστηκαν στο παρελθόν έλυσαν ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα που απειλούσε όλο τον κόσμο – τώρα πρέπει να δείξουν ότι μπορούν να το ξανακάνουν.”