Άρθρο του Mattias Björnmalm, 4 Απριλίου 2019
Ο πάγκος μου στο εργαστήριο ήταν γεμάτος από τα κατάλοιπα ενός πειράματος που αρνιόταν να λειτουργήσει για αρκετές εβδομάδες. Ήμουν καμπουριασμένος πάνω από τον πάγκο, μέσα στην απόγνωση. Πολύ μακριά από το πώς είχα αισθανθεί μόλις μερικούς μήνες πριν, όταν ξεκινούσα την έρευνα για το μάστερ μου. Σε εκείνο το σημείο πίστευα ότι είχα λύσει τον γρίφο για την ακαδημαϊκή επιτυχία. Μετά από χρόνια αριστείας στην τάξη χάρη στο εντατικό διάβασμα, είχε ριζώσει βαθιά μέσα μου η ιδέα ότι αν δούλευα αρκετά σκληρά θα ερχόταν η ανταμοιβή. Έτσι, περνούσα πολλές ώρες στο εργαστήριο, γέμιζα σελίδες από το σημειωματάριό μου, και λάμβανα επαίνους για την επιμέλειά μου. Όταν τα πειράματά μου δεν οδηγούσαν στα συναρπαστικά αποτελέσματα που περίμενα, πίστευα ότι απλά χρειαζόταν να δουλέψω περισσότερο.
Αλλά ήμουν εδώ, δουλεύοντας τόσο σκληρά όσο ποτέ – σε αδιέξοδο. Δεν ήξερα τι να κάνω.
Ήταν αργά το βράδυ. Μόνο ένα άλλο άτομο ήταν στο εργαστήριο, ένας μεταδιδακτορικός ερευνητής που παρατήρησε την απελπισία μου και ήρθε να με ρωτήσει πώς τα πάω. Του διηγήθηκα τα προβλήματά μου με το πείραμα. Δεν του είπα ότι αναρωτιόμουν επίσης τι πήγαινε στραβά με μένα και ότι αισθανόμουν αποτυχημένος. Αφού μιλήσαμε για το πείραμα, ο μεταδιδακτορικός ερευνητής μου είπε, “νομίζω ότι είναι ώρα να πας σπίτι και να κοιμηθείς.” Με χαμόγελο, πρόσθεσε, “ξέρεις, το να κάνεις διαλείμματα είναι κι αυτό σκληρή δουλειά”.
Αυτά τα σχόλια ήταν ο σπόρος που φύτεψε έναν νέο τρόπο σκέψης μέσα μου. Προηγουμένως, όταν οι φίλοι που δεν είχαν σχέση με τον ερευνητικό τομέα με ρωτούσαν αν η τάση του “να δουλεύουμε πάντα” που επικρατεί στον ακαδημαϊκό τομέα είναι φυσιολογικό ή υγιές, δεν έδινα πολλή σημασία στην ανησυχία τους. Τώρα, συνειδητοποιούσα ότι είχαν δίκιο. Ξεκίνησα να είμαι πιο διαλλακτικός με τον εαυτό μου, να προσπαθώ μην είμαι πάντα στο εργαστήριο από νωρίς το πρωί έως αργά το βράδυ, παρά μόνο ως εξαίρεση στον κανόνα. Ήταν δύσκολη η αντίσταση στην ιδέα ότι οι εξουθενωτικές ώρες δουλειάς είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του καλού ερευνητή, και ξανακύλησα στην παλιά μου ρουτίνα αρκετές φορές. Όμως, στο πίσω μέρος του μυαλού μου αισθανόμουν ένοχος, ότι δεν δούλευα “αρκετά”. Δεν είχα καταλάβει απόλυτα τι προσπαθούσε να μου πει ο μεταδιδακτορικός ερευνητής.
Μερικά χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια του διδακτορικού μου, το νόημα έγινε ξεκάθαρο. Ο επιβλέπων μου κι εγώ βρισκόμασταν σε ένα καφέ, συζητώντας ένα εμπόδιο που αντιμετώπιζε ο τομέας μας, της νανοϊατρικής, αλλά και πολλοί άλλοι τομείς της βιοϊατρικής: ότι η έρευνα σπάνια οδηγεί σε βελτιωμένα κλινικά αποτελέσματα. Καθώς τελείωσε τον καφέ του και έτριψε το μέτωπό του, είπε, “χρειάζεται να δουλέψουμε πιο έξυπνα, όχι πιο σκληρά.” Δεν είχα ξανακούσει αυτό το ρητό, παρότι τώρα γνωρίζω ότι είναι κοινό, και μου έκανε αίσθηση. Με βοήθησε επίσης να καταλάβω πώς ο ακαδημαϊκός τομέας έχει πολλές φορές στηθεί με τον αντίθετο σκοπό: Το να δουλεύουμε πολύ και σκληρά φαίνεται σαν αρετή, άσχετα από το πόσο “έξυπνη” είναι αυτή η εργασία.
Ο διάλογος αυτός με βοήθησε να καταλάβω ότι οι συναρπαστικές και πρωτότυπες ιδέες δεν γεννιούνται από ένα μυαλό υπό πίεση. Οι καλύτερες ιδέες μου, οι στιγμές που αναφωνώ “εύρηκα” έρχονται σχεδόν πάντα αφού αφήσω το μυαλό μου να χαλαρώσει, να ταξιδέψει – είτε παίζοντας βιντεοπαιχνίδια με τον αδερφό μου, μαγειρεύοντας ένα ωραίο φαγητό, ή πηγαίνοντας σε πεζοπορίες με τη σύζυγό μου. Συνειδητοποίησα ότι μέρος του να δουλεύεις έξυπνα, είναι να κάνεις διαλείμματα. Απαιτεί προσπάθεια για να αντισταθείς στις νόρμες σκληρής δουλειάς του ακαδημαϊκού τομέα, να αποστασιοποιηθείς για λίγο και να ζήσεις άλλες εμπειρίες – αλλά σίγουρα αξίζει τον κόπο.
Σήμερα, μια δεκαετία μετά από εκείνο το βράδυ στο εργαστήριο που μου άνοιξε τα μάτια, προσπαθώ να μεταδίδω αυτόν τον τρόπο σκέψης και στους δικούς μου φοιτητές. Πριν λίγο καιρό, ένα βράδυ στο εργαστήριο, πέρασα μια από τις φοιτήτριές μου καμπουριασμένη στον πάγκο της. Τη ρώτησα με κατανόηση πώς τα πήγαινε. Με ένα ηττημένο βλέμμα, μου απάντησε ότι το πρωτόκολλο δεν λειτουργούσε, ξανά, παρά τις πολλές της προσπάθειες. Δεν μπορούσα παρά να δω τον εαυτό μου στη θέση της, τόσα χρόνια πριν. Μιλήσαμε λίγο για την ακαδημαϊκή ζωή και τι σημαίνει να είσαι ερευνήτρια. Τη ρώτησα γιατί κάνουμε αυτό που κάνουμε. Συχνά ο σκοπός είναι η επιδίωξη της περιέργειας και του πάθους.
Πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε αυτό το πνεύμα; Η απάντηση δεν είναι να δουλεύουμε σε βαθμό εξάντλησης. Η ισορροπία μεταξύ της εργασίας και της προσωπικής ζωής δεν υπονομεύει την άριστη έρευνα, ούτε είναι προαιρετικό μπόνους, αλλά αποτελεί ένα ουσιαστικό κομμάτι της.