Η Μαργαρίτα Σάλας (1938-2019) ήταν Ισπανίδα βιοχημικός με σπουδαία παρουσία στον τομέα της μοριακής βιολογίας. Γεννήθηκε το 1938 στο Κανέρο, ένα μικρό χωριό στη Βόρεια Ισπανία, στα μέσα του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Η μητέρα της ήταν δασκάλα και ο πατέρας της γιατρός, που την επηρέασε σχετικά με την επιστήμη. Το 1955 ξεκίνησε να σπουδάζει Χημεία στο πανεπιστήμιο της Μαδρίτης. Αποφάσισε το 1958 να ασχοληθεί με τη βιοχημεία μετά από συνάντηση με ένα μακρινό συγγενή, το βιοχημικό Severo Ochoa, ο οποίος βραβεύτηκε με βραβείο Νόμπελ τον επόμενο χρόνο. Πραγματοποίησε τη διδακτορική της διατριβή στο εργαστήριο του ενζυμολόγου Alberto Sols στη Μαδρίτη, όπου γνώρισε και τον άντρα της, επίσης βιοχημικό, Eladio Viñuela.
Ανακαλύψεις
Το 1964, η Σάλας και ο άντρας της έγιναν δεκτοί ως μεταδιδακτορικοί ερευνητές στο εργαστήριο του Ochoa στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Το εργαστήριο μελετούσε τους μηχανισμούς μεταφοράς της γενετικής πληροφορίας από το DNA στις πρωτεΐνες. Η Σάλας συνέβαλε σε δύο σημαντικές ανακαλύψεις. Πρώτον, ότι οι μηχανισμοί αυτοί διαβάζουν την πληροφορία στο γραμμικό DNA μόνο προς τη μία κατεύθυνση και δεύτερον, ότι η τριπλέτα των νουκλεοτιδίων UAA αποτελεί κωδικόνιο λήξης στη διαδικασία σύνθεσης των πρωτεϊνών.
Επιστρέφοντας στην Ισπανία το 1967, η Σάλας και ο Viñuela δημιούργησαν το δικό τους εργαστήριο στη Μαδρίτη και σχολήθηκαν συστηματικά με την γενετική ανάλυση ενός βακτηριακού ιού, του φάγου φ29. Η Σάλας ανακάλυψε ότι το γραμμικό, δίκλωνο DNA του ιού έφερε μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη προσαρτημένη στο ένα άκρο κάθε κλώνου και διαπίστωσε ότι λειτουργεί ως σημείο εκκίνησης όταν αντιγράφεται το γονιδίωμα του ιού. Ο μηχανισμός παρατηρείται επίσης και σε ιούς των θηλαστικών, συμπεριλαμβανομένων αυτών που προσβάλλουν τους ανθρώπους, όπως ο αδενοϊός και ο ιός της ηπατίτιδας Β.
Το 1977, έκανε το τελευταίο ακαδημαϊκό βήμα στο πρόσφατα ιδρυμένο κέντρο μοριακής βιολογίας Ochoa. Εκεί, μαζί με το συνάδελφό της Luis Blanco, απομόνωσαν το ένζυμο DNA πολυμεράση από το φάγο φ29, που συνέβαλε με αξιοσημείωτο τρόπο στην ανάλυση του DNA. Με τη χρήση αυτού του ενζύμου ήταν εφικτή η δημιουργία πολλών αντιγράφων ολόκληρου του γονιδιώματος ξεκινώντας από πολύ μικρά δείγματα, κάτι που αποδείχθηκε ιδιαίτερα χρήσιμο στην ιατροδικαστική ανάλυση, στην ανίχνευση μεταλλαγών σε όγκους και στη γενετική ανάλυση DNA προερχόμενο από αρχαία οστά. Για την ανακάλυψή της κατοχυρώθηκε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και αποτελούσε σημαντική πηγή εισοδήματος για το ερευνητικό κέντρο.
Πρότυπο για τις γυναίκες επιστήμονες
Η Σάλας υπήρξε θαρραλέο πρότυπο και κατείχε κεντρικό ρόλο στην είσοδο της σύγχρονης μοριακής βιολογίας στην Ισπανία. Φτάνοντας στην ενηλικίωση μια περίοδο που απαγορευόταν στις γυναίκες η ισότητα στο χώρο εργασίας, εκείνη χάραξε το δρόμο για τις γυναίκες επιστήμονες στην χώρα της. Ήταν η πρώτη γυναίκα που διετέλεσε πρόεδρος σε μεγάλο κέντρο βιοϊατρικής έρευνας, πρόεδρος της ισπανικής εταιρείας Βιοχημείας και Μοριακής Βιολογίας και η πρώτη που εκλέχθηκε σε πολλές ακαδημίες. Πέθανε στις 7 Νοεμβρίου 2019 σε ηλικία 80 ετών. Ήταν μία από τις πρώτες νικήτριες του βραβείου L’Oréal–UNESCO για τις γυναίκες στην επιστήμη και το 2008 ο βασιλιάς Juan Carlos I της απένειμε τον τίτλο της Μαρκεσίας, ως αναγνώριση της επίδρασής της στην ισπανική κοινωνία.